تولید دمنوش گیاهی:
اکثرا چای عطری یا اساسندار به صورت وارداتی می باشند،که در کشور ما مصرف بالایی دارند.این نوع چای ها ترکیبات شیمایی تشدید کننده طعم و رنگ دارند.که اثرات زیانباری برای سلامتی افراد دارند.دمنوش های گیاهی بهترین انتخاب به جای این چای ها هستند که بسیار خوش طعم و مفید می باشند.همچنین میتوانند مكملی مناسب برای چای‌های داخلی محسوب شوند. هر فرد میتواند براساس سلیقه و ذائقه خود از این نوشیدنی ها بهره ببرد. با به كار بردن كمی ذوق و سلیقه میتوان تركیبات گوناگونی از این نوشیدنیها را تهیه و مصرف كرد.
مراحل خط تولید دمنوش گیاهی:
تهیه گیاهان دارویی:
پنج مورد از مهم ترین گیاهان دارویی که در خط تولید دمنوش های گیاهی مورد استفاده قرار میگیرد، شامل موارد زیر است:
- آویشن
- چای سبز
- زیره
- بابونه
- گل گاوزبان
اصول انتقال و شرايط نگهداری گياهان دارويی
فرایند انتقال گیاهان دارویی از مزرعه تا کارخانه برای تهیه دمنوش و برای خط تولید عرقیات گیاهی مشابه هم است. این محصولات به صورت فله منتقل میشوند و انتقال باید در کوتاهترین فاصله زمانی انجام گیرد و زمان انتقال گیاه در هنگام خنکی هوا (اوایل صبح و یا غروب)باشد.
کنترل کیفیت :
برای کنترل کیفی مواد اولیه، مجموعه ای از آزمونهای کیفی انجام داده میشود که مهمترین آنها بررسی ظاهری گیاهان ورودی است. در گیاهان گلدار حتما تخم حشرات وجود دارد که میتوان به وسیله ذره بین و یا باینو کولر آنها را مشاهده کرد.
در گیاهان گلدار حتما ضمن اینکه میتوان گل را روی برگ های سفید تکان داد و تخم حشرات ریخته شده روی کاغذ را مشاهده كرد. در مورد برگها مواردی مثل سوراخ شدن، پارگی و موزاییکی شدن رخ میدهد که به راحتی با بررسی ظاهری آنها میتوان به وجود این بیماری‌ها پی برد.
جداسازی قسمت های اضافی گیاهان:
در این قسمت از خط تولید دمنوش های گیاهی، قسمت های اضافی باید حذف گردد. ساده ترین روش برای حذف قسمت های نامطلوب به صورت دستی و بر روی میز بازرسی است. در این حالت محصول بر روی نوار نقاله ای که به آهستگی در حال حرکت است ریخته شده و کارگران، ناخالصی را جدا می کنند. در این رابطه از الک نیز میتوان استفاده کرد.
معمولا مقدار ساقه و شاخه در محصول برداشت شده گیاهان دارویی و معطر حدود ۵۰ درصد است که قبل از خشک کردن باید این قسمت ها حذف شوند در نتیجه این کار مصرف انرژی کاهش یافته و راندمان خشک کردن بیشتر می شود. پس از جداسازی، مرحله تمیز کردن و شست و شوی گیاهان انجام میگیرد.
پاک کردن و شستن گیاهان دارویی:
در تمیز کردن خشک ابتدا بقایای خاک را با برس های مخصوص، پره های دندانه دار فلزی یا اسفنجی یا غربال های لرزشدار از روی ریشه ها و غده ها جدا می کنند. دستگاه های شوینده باید براساس کارایی، ظرفیت، میزان مصرف آب و انرژی، نیروی کارگری مورد نیاز، قیمت، هزینه های نگهداری انتخاب شود. دستگاه های شوینده باید براساس بهترین شست و شو با کمترین مقدار مصرف آب طراحی شوند.
زدودن آب موجود بر روی سطح گیاهان پس از شست و شو عمل مفیدی است. طی عمل خشک کردن انرژی زیادی مصرف میشود در حالی که باید سعی شود این کار، با انرژی پایین، نیروی کارگری کم و امکانات ساده انجام گیرد. پس از شستوشو، یک نوار نقاله افقی در حال نوسان مواد گیاهی را جابه جا می کند. نیروی ارتعاشی باعث جدا شدن آب از گیاهان میشود. در طول جابه جایی جریان فشرده هوا نیز به جدا شدن آب کمک می کند.
خشک کردن گیاهان دارویی:
خشک کردن به معنای کاهش محتوای رطوبتی محصول است که در نتیجه آن فعالیت های آنزیمی و میکروبی کاهش یافته و ماندگاری محصول افزایش می یابد. همچنین خشک کردن سبب کاهش وزن و حجم محصول شده و انبارداری و حمل و نقل آن تسهیل میشود.
طی خشک کردن باید دما و رطوبت کنترل شده و کیفیت مواد مؤثره و رنگ و طعم حداقل کاهش را داشته باشد و نیز بار میکروبی نباید از حد تعیین شده بیشتر باشد. عملیات خشک کردن در خط تولید دمنوش های گیاهی باید در کوتاهترین زمان پس از برداشت انجام شود زیرا هرگونه تأخیر در خشک کردن باعث گسترش سریع آلودگی محصول میشود.
روش های خشک کردن گیاهان دارویی و معطر:
خشک کردن طبیعی: این روش برای گیاهان دارویی که به صورت دستی جمع آوری میشوند با استفاده از نور خورشید یا در مکانی با تهویه مناسب و به دور از نور خورشید، انجام میشود این عمل در اصطلاح سایه خشک نامیده میشود.
خشک کردن با استفاده از هوای داغ: استفاده از هوای داغ در دستگاه های خشک کن رایجترین روش خشک کردن محصولات گیاهی در خط تولید دمنوش های گیاهی است؛ در این حالت محصول به صورت یک لایه در مقابل جریان هوای گرم وخشک قرار گرفته و در زمانی نسبتا کوتاه و تحت شرایط کنترل شده خشک میشود.
خرد کردن گیاهان:
بعد از خشک کردن، ابتدا عمليات بوجاری صورت میگیرد. به این ترتیب گیاهان خشک روی نقاله های مشبک لرزان حرکت می کنند؛ در این مرحله از سمت بالا يا پايين، باد به روی آنها دمیده میشود و خاک آنها را جدا میکند. غربالها رایج ترین ابزار در جداسازی و درجه بندی مواد گیاهی بر مبنای تفاوت در اندازه و ابعاد هستند.
مواد گیاهی روی غربال حرکت کرده و آنهایی که از سوراخ های غربال کوچک تر هستند از آن عبور می کنند. عملیات درجه بندی با الکهای لرزان با مش های مختلف انجام میشود. به این ترتیب که بالاترین بخش دارای قطر ۲۵ ـ ۵ میلیمتر بوده و برای دمنوش استفاده میشود.
آنچه روی الک دومی جمع میشود؛ قطر کمتر از ۵ میلیمتر داشته و برای چاشنی استفاده میشود و آنچه قطر کمتر از ۳ ـ ۲ میلیمتر دارد، کم کیفیت ترین بخش است و به صورت دمنوش های کیسه ای استفاده میشود. در کارخانه های چای، برگ و ساقه ها را خرد کرده و به صورت چای کیسه ای تولید می کنند.در هنگام بسته بندی دمنوش های گیاهی باید دقت کرد بخشهایی از مواد گیاهی که حاوی مواد مؤثره نیستند، وارد بسته نشوند.
فرمولاسیون دمنوش های گیاهی:
در دمنوش های ترکیبی معمولا چند گیاه به منظور هدفی خاص باهم ترکیب میشوند. برای مثال گروهی از دمنوش های تركيبي انرژي‌زا، بعضی كم كننده فشار خون و گروهی ديگر آرام بخش هستند. در هنگام اختلاط دمنوش های گیاهی باید کاملا محتاط بود و عاقلانه رفتار کرد. در این مورد باید به مواردی مثل طبیعت و مزاج افراد، تأثیر روی فشار خون، اثرات و تداخل گیاهان دارویی نسبت به هم توجه كرد.
بنابراین نمیتوان هر نوع گیاهی را با هم مخلوط کرد. در هنگام اختلاط هرگز نباید تعداد زیادی گیاه دارویی را با هم مخلوط کرد و نیز نباید در مصرف گیاهان دارویی زیاده روی كرد. برخی از این ترکیبات میتواند، به صورت زیر باشد:
ـ آویشن و چای سبز و گل گاوزبان
ـ دارچین و بابونه
ـ آویشن، زیره، دارچین و چای سبز
بسته بندی دمنوش های گیاهی:
در این مرحله از خط تولید دمنوش های گیاهی، بسته بندی صورت میگیرد. گیاهان دارویی نگهداری شده به صورت فله در عطاری‌ها به سادگی دچار حمله آفات و جانوران انباری میشوند و به این ترتیب علاوه بر اُفت کمی، اُفت کیفی هم در آنها ایجاد میشود، که ناشی از آلوده شدن گیاهان به فضولات و بقایای این آفات هستند که در این حالت احتمال بروز بیماری در اثر مصرف این گیاهان وجود دارد. از این رو بسته بندی باید علاوه بر افزایش دوره ماندگاری، محصول را در مقابل آفات انباری مختلف نیز محافظت نماید.
از سوی دیگر بسته بندی، باید گیاه دارویی را در مقابل رطوبت و تابش مستقیم نور خورشید محافظت کند. برای دمنوش ها میتوان از دو نوع بسته بندی استفاده كرد. یكی بسته بندی به صورت فله در ظروف با وزن های مختلف كه مصرف كننده در هر وعده مقدار دلخواه از دمنوش را به وسیله پیمانه برای مصرف بردارد، در این صورت جنس بسته بندی باید نسبت به رطوبت غیرقابل نفوذ باشد.
نوع دیگربسته بندی دمنوش های گیاهی، كیسه های سلولزی است؛ كیسه ها باید در بسته بندی ثانویه از جنس كاغذ قرار گرفته و سپس در یک جعبه مقوایی قرار گیرند. روی جعبه نهایی به منظور جلوگیری از آلودگی پوشش پلیمری مقاوم در مقابل رطوبت قرار میگیرد.